Eindelijk een eervolle begrafenis voor honderd IS-slachtoffers uit Kocho
In Irak werd afgelopen weekend voor het eerst een massale begrafenis gehouden voor Jezidi’s. De 104 mannen werden zes en een half jaar terug vermoord door terreurgroep Islamitische Staat. De slachtoffers komen allemaal uit Kocho, een dorp in het Sinjargebergte. Ook Nobelprijswinnares Nadia Murad was aanwezig. Zij liep naast de kist van haar omgekomen broer en gaf een speech in haar geboorteplaats.
De witte naambordjes steken fel af tegen de grauwe kleur van de grond. Voor ieder bord is een gat gegraven, honderd en vier in totaal, en daaromheen is een muur gebouwd. Het is de begraafplaats voor mannen en jongens die in 2014 door IS in het dorp Kocho werden geëxecuteerd. Onder de slachtoffers bevinden zich de broers van Nadia Murad, de bekende Jezidische activiste die in 2018 de Nobelprijs voor de Vrede won.
‘De overledenen zijn mijn vrienden, buren en twee van mijn broers. Ik mis mijn broers nog elke dag. Ik ben blij dat ik ze kan eren met een behoorlijke begrafenis, maar mijn hart bloedt voor de duizenden Jezidi-families wiens dierbaren nog in massagraven liggen,’ vertelt Nadia, die zelf ook door de terreurgroep werd gekidnapt en als slaaf verkocht. Op het lokale nieuws is te zien hoe ze getroost wordt door een familielid.
Kocho ligt in Sinjar, een district in het noorden van Irak. Zes en een half jaar geleden viel IS het gebied aan en pleegde genocide op de Jezidi’s, een eeuwenoude etnisch-religieuze gemeenschap. De mannen werden vermoord; hun vrouwen en kinderen werden gekidnapt en op slavenmarkten verkocht. Jongens die nog niet of nog maar net de puberteit bereikt hadden, werden gedwongen opgeleid tot kindsoldaat en klaargestoomd voor zelfmoordaanslagen.
Pas op, massagraf
Over de slavernij is veel geschreven, en over de kinderkampen ook redelijk wat. Minder is bekend over de massa-executies die IS uitvoerde. Ze vonden in heel Sinjar plaats, waaronder in Kocho. Maar waar IS in andere dorpen en steden met name op 3 augustus en in de dagen erna mensen massaal executeerde, gebeurde dit in Kocho pas op 15 en 16 augustus. Dat kwam omdat het dorp eerst twaalf dagen omsingeld werd door IS-strijders. De wegen werden afgesloten, de veiligheidstroepen waren inmiddels vertrokken – de Jezidi’s van Kocho konden geen kant op. Al die dagen hoopten de gegijzelde Jezidi’s op hulp van buitenaf, tevergeefs.
Op 15 augustus 2014 droeg IS de dorpelingen op zich te verzamelen in de school: de vrouwen en kinderen boven, en de mannen en oudere jongens op de begane grond. Kort daarna werden de mannen en jongens mee naar buiten gebracht, waar ze vervolgens op verschillende locaties werden neergeschoten. Hierna werden de lijken in massagraven gedumpt en werd er met een bulldozer overheen gereden. De schoten waren in de school te horen. Zo heeft Majdal, de jongens die op de cover van mijn boek Het vergeten volk staat, gezien hoe zijn vader werd afgevoerd samen met andere mannelijke dorpelingen. Majdal was elf jaar toen hij door IS werd gekidnapt en in een trainingskamp voor jongens belandde.
Ook vrouwen die ze te oud vonden om als sabiyya, seksslaven, te verkopen werden massaal geëxecuteerd en in massagraven gedumpt. In haar memoires Ik zal de laatste zijn beschrijft Nadia Murad hoe een IS-strijder haar wegtrok bij haar moeder. ‘Ik ga sterven,’ zei die. Haar witte hoofddoek een beetje afgezakt, eronder wilde, rommelige haren. Dat was de laatste keer dat ze haar moeder zag.
Het massagraf waar Nadia’s moeder in ligt, is nog niet geruimd. In en rondom Sinjar zijn ongeveer negentig massagraven met daarin duizenden lichamen van Jezidi’s gevonden. Een lange tijd gebeurde daar niets mee. Op internet circuleerden foto’s van massagraven met daarop ‘pas op, massagraf’- bordjes. Tussen het onkruid uit de gebarsten aarde staken botten uit de grond. Hooguit werd er een hek omheen geplaatst. ‘Het is zo pijnlijk om te weten dat je broers, moeder en vader ergens in een massagraf liggen, en dat je ze niet eens een fatsoenlijke begrafenis kunt geven,’ aldus Ismael, één van de hoofdkarakters uit Het vergeten volk, die meer dan dertig familieleden verloor tijdens de genocide.
Gemeenschappelijk trauma
Pas begin 2019 werd er door het VN-onderzoeksteam UNITAD een start gemaakt met het ontruimen van de graven, en inmiddels zijn de eerste slachtoffers uit Kocho geïdentificeerd. Honderd en vier kisten met daarop vlaggen en foto’s werden naar hun laatste rustplaats gedragen. Een indrukwekkende ceremonie, niet voor alleen de nabestaanden maar voor de hele Jezidi-gemeenschap. Want of het nou een kennis, vriend of een direct familielid betreft: iedereen kent wel iemand die tot slaaf is gemaakt of is vermoord door de terreurgroep.
Het collectieve leed van de gemeenschap vind je overal, in Irak tot aan Amerika, maar nergens is het voelbaarder dan in Kocho. In één klap raakten de bewoners alle mannen, oudere mannen en oudere vrouwen kwijt. Naar schatting zijn er in Kocho meer dan zevenhonderd mensen vermoord. Alle vrouwen en kinderen uit het dorp werden door IS gekidnapt en op slavenmarkten verkocht.
Collectief leed komt niet alleen voort uit traumatische gebeurtenissen zoals het verlies van dierbaren of de slavernij: het wordt ook versterkt door het gebrek aan afsluiting, door het niet kunnen geven van een propere begrafenis. ‘Hoe langer we wachten met het opgraven van lichamen en het geven van eervolle begrafenissen, hoe groter het gemeenschappelijke trauma wordt en hoe meer onze waardigheid wordt aangetast,’ zegt Nadia, doelend op de tientallen massagraven die nog niet onderzocht zijn. ‘De lichamen moeten zo snel mogelijk worden geïdentificeerd, uit respect voor de overledenen en overlevenden.’
Opvallend is dat zowel Nadia Murad, Yazda en de Free Yezidi Foundation een deel van hun online herdenkingsstatement gebruiken om aandacht te vragen voor het gebrek aan gerechtigheid voor de Jezidi’s. De daders van de slachtpartij in Kocho zijn nooit gepakt. ‘Er is geen internationale strategie voor het berechten van IS-leden en hun vrouwen en dat moet veranderen,’ schrijft Yazda. ‘De meerderheid van deze daders moet nog worden geïdentificeerd, gearresteerd en berecht. In plaats daarvan lopen ze vrij rond en zijn ze een bedreiging voor de veiligheid van mijn gemeenschap,’ schrijft Nadia.
De massaslachtingen, de slavernij en het trainen van kinderen waren onderdeel van een goedgeorganiseerde campagne om hun gemeenschap uit te roeien, benadrukt de Free Yezidi Foundation. ‘Mensen die deze misdaden hebben gepleegd, moeten ter verantwoording worden geroepen, waar ze zich ook bevinden. Op die manier banen we een pad naar gerechtigheid voor de Jezidi’s die zijn omgekomen en hun nabestaanden,’ aldus de stichting in een verklaring.
Dorp zonder mannen
Gerechtigheid, wederopbouw, politieke stabiliteit: er moet nog veel gebeuren voordat Jezidi’s eindelijk terug kunnen keren naar Sinjar. Toch zie ik steeds meer Jezidi’s dit verlangen uitspreken. Zo liet Ismael de laatste tijd steeds vaak doorschemeren dat hij best een zaak wil openen in Sinjar. Een tijdje terug plaatste hij een oude foto van zijn hele familie. De vrouwen in galajurken, de mannen in pak, in het trapgat van hun oude woning. Ineens besefte ik dat Ismael geen heimwee had naar Sinjar, maar naar het Sinjar van vroeger. Toen zijn hele familie nog bij elkaar was en zijn omgekomen familieleden nog leefden.
Ook Nadia vertelde in een documentaire over haar leven dat de heimwee soms opspeelt. Dan wil de nu in Duitsland wonende activiste terug naar Kocho. Dan wil ze mensen haar oude huis laten zien, de plek waar ze boeken las en hard studeerde. ‘Maar zelfs al wordt het beter, het zal er nooit meer hetzelfde zijn. Het zal een Kocho zijn zonder mannen, een Kocho met alleen maar weduwen en wezen, met bewoners die enkel in het zwart gekleed gaan. Dat is hoe Kocho er in de toekomst uit zal zien. Ik denk niet dat ze daarnaar terug wil,’ werd toen gezegd door Murad Ismael, medeoprichter van de stichting Yazda.
Een levendig dorp zal Kocho voorlopig niet worden, eerder een gedenkplaats. De school waarin dorpelingen in werden vastgehouden is omgebouwd tot een museum, en daar is nu een grote begraafplaats voor IS-slachtoffers bijgekomen. Kocho is de eerste plek in Sinjar waar familieleden van honderd en vier mannen eindelijk hun zoon of vader hebben mogen begraven. Eindelijk konden ze hen de laatste eer bewijzen. Eindelijk is er een einde gekomen aan de slopende onzekerheid.
De ceremonie was veel meer dan een massale massabegrafenis: het was de eerste stap in het verwerkingsproces van een hele gemeenschap. Hopelijk kunnen duizenden andere Jezidi’s hun omgekomen familieleden ook snel een eervolle begrafenis geven.
Het zijn lastige tijden voor de journalistiek, vooral nu, tijdens de coronacrisis. Een bijdrage wordt dan ook zeer gewaardeerd. Dan kan ik weer nieuwe artikelen schrijven. Let op: het bedrag kun je zelf aanpassen.
8
20
20
20
