Aantal zelfdodingen binnen de Jezidi-gemeenschap fors gestegen
‘Bijna zes jaar in een tent wonen drijft mensen tot wanhoop’
DUHOK- Het aantal zelfmoorden binnen de Jezidische gemeenschap in Irak neemt toe. Vooral vrouwen en meisjes die door IS tot slaaf werden gemaakt, sloegen de hand aan zichzelf. Maar ook jonge mannen die familieleden hebben verloren lijden aan trauma’s en depressies, versterkt door de uitzichtloze omstandigheden in de kampen.
In de ochtend van 9 maart verliet Samir Hassan Ali al vroeg zijn tent in Kamp Khanke, een vluchtelingenkamp voor Jezidi’s nabij de Koerdische stad Duhok. Samir, die als vrijwilliger op een school in de buurt van het kamp werkte, kwam na zijn werk altijd direct naar huis, maar op deze dag niet.Toen zijn familieleden laat in de middag opmerkten dat Samir niet in zijn tent zat, en dat niemand in het kamp iets van hem had vernomen, belden ze de politie. Even later werden zijn telefoon en portemonnee gevonden naast een nabijgelegen meer, en vonden duikers zijn lichaam in het water.
Het is onduidelijk waarom de altijd vrolijke Samir zelfmoord pleegde, maar Haji denkt dat zijn broer het uit wanhoop deed. ‘We wonen nu al bijna zes jaar in een tent, onze familie is extreem arm. Samir studeerde al in 2013 af als natuurkundige, maar heeft na de genocide nooit meer een betaalde baan kunnen vinden. Om zijn dagen te slijten, werkte hij als vrijwilliger,’ zegt Haji.
Samir komt uit Sinjar, een berggebied in het noorden van Irak waar voor 2014 ruim 400.000 Jezidi’s woonden. In augustus 2014 vielen militanten van IS het gebied binnen. Honderdduizenden die weg konden komen, vluchtten. Degenen die in handen vielen van IS wachtte het noodlot. In totaal werden 6470 vrouwen en kinderen gekidnapt door IS-strijders of sympathisanten. De mannen, oudere jongens en oude vrouwen werden door IS vermoord en in massagraven gedumpt. De Verenigde Naties spreken van een genocide.
Sommige Jezidi’s zijn zo getraumatiseerd dat ze de dood als enige uitweg zien. De trauma’s worden bovendien versterkt door de barre leefomstandigheden, het verdriet om verloren familieleden en de uitzichtloze situatie waar de Jezidi-gemeenschap zich in bevindt, aldus Firaz Suleiman, een psycholoog. ‘Honderdduizenden Jezidi’s wonen al bijna zes jaar in tenten of onafgemaakte gebouwen in Iraaks-Koerdistan. Velen lijden aan depressies of kampen met trauma’s,’ zegt hij. ‘Twee weken geleden pleegde een vrouw in het Kabarto-kamp zelfmoord, en daarvoor een vluchteling in Duitsland. Iedere maand pleegt er wel een Jezidi zelfmoord, soms wel twee of drie, of ze doen een poging. Het is een heel groot probleem.’
Wanhoop in de kampen
Naast de officiële kampen kent Iraaks-Koerdistan ook talloze onofficiële, geïmproviseerde kampen voor Jezidi-ontheemden. Firaz geeft psychologische hulp aan Jezidi’s in het gebied rondom het Sharya-kamp. Van de 635 mensen die hij heeft behandeld, hadden er 120 een plan klaarliggen om zelfmoord te plegen. Of ze hadden ze het al een keer geprobeerd. ‘Ik gok dat tien procent van de bewoners in en rondom Sharya zelfmoord overweegt,’ zegt hij.
Exacte cijfers heeft hij niet, legt hij uit, want het Ministerie van Volksgezondheid houdt de aantallen niet bij. ‘Vanwege de privacywetgeving, maar ook omdat hulporganisaties de cijfers moeten doorgeven. Dat is lastig, want de meeste hulporganisaties zijn hier tijdelijk. Als het project is afgerond, vertrekken ze weer.’
Bovendien worden veel zelfmoorden niet gemeld vanwege het stigma. ‘Mensen schamen zich voor hun problemen, vooral mannen. Ze durven niet toe te geven dat ze psychologische hulp nodig hebben. Vrouwen daarentegen zijn opener over hun verdriet en zorgen,’ zegt hij.
Ook al trekken ze aan de bel, dan nog is het maar de vraag of ze hulp krijgen. In Irak is een groot tekort aan kundige psychologen en psychiaters. Zo pleegde de zus van Delberin Khudeda (19) alsnog zelfmoord na een kort traject van psychotherapie. ‘Rasha huilde continu, was in de war en zwaar depressief. Ze mistte onze broer – hij werd in 2014 door IS ontvoerd – en had geen vertrouwen in de toekomst,’ zegt Delberin.
Ze vertelt dat veel van haar familieleden psychologische hulp nodig hebben. Eén van haar zussen is zelfs voor behandeling overgevlogen naar Duitsland in het kader van een speciaal asielprogramma voor getraumatiseerde Jezidi’s. Maar ook haar moeder heeft dringend hulp nodig. ‘Eerst verloor ze haar zoon, en toen haar dochter. Woorden kunnen niet omschrijven hoe zij zich nu voelt,’ zegt Delberin.
Stijging onder jonge mannen
Jezidische activisten en artsen geven aan dat het aantal zelfmoorden de laatste maanden fors is gestegen, met name onder jonge mannen. Eind januari hing de 21-jarige Anwar zichzelf op in zijn tent. Uit de berichten bleek dat zijn vader in augustus 2014 door IS is vermoord. Op zijn vijftiende droeg Anwar de volledige zorg voor zijn zieke moeder en zijn negen jongere broertjes en zusjes in het kamp. Na jaren ploeteren (naast zijn studie) kon hij de druk niet meer aan, en pleegde zelfmoord. In een afscheidsbrief aan zijn moeder vroeg Anwar haar niet te treuren om zijn dood: hij kon simpelweg niet meer leven in deze wereld.
Volgens Mirza Dinnayi, een activist en oprichter van Luftbrücke Irak, zijn armoede en het gebrek aan toekomstperspectief de belangrijkste redenen voor mannen om zichzelf van het leven te beroven. Net als in de rest van het Midden-Oosten wordt van Jezidi-mannen verwacht dat ze financieel voor het gezin zorgen. ‘Maar hoe zorg je voor brood op de plank als er geen werk is? Het werkloosheidscijfer is gigantisch hoog in Irak, met name ontheemden komen amper aan een baan,’ vertelt hij.
Er heerst veel armoede in de ontheemdenkampen, vervolgt hij. ‘Veel gezinnen hebben niet eens geld om avondeten te kopen. De mannen voelen zich schuldig, alsof ze gefaald hebben om voor hun families te zorgen.’
Coronavirus
De Koerdische overheid heeft verschillende maatregelen genomen om het coronavirus te bestrijden: scholen, bioscopen en sportvoorzieningen werden gesloten, landsgrenzen dichtgegooid, en binnenkomende reizigers moeten verplicht twee weken in quarantaine. De bewegingsvrijheid werd drastisch ingeperkt, ook voor de mensen in de kampen.
Organisaties die opkomen voor de belangen van minderheden vrezen dat de wereldwijde pandemie zal leiden tot een nieuwe golf aan zelfmoorden onder ontheemden, met name de Jezidi’s. ‘Getraumatiseerde mensen worden nu geconfronteerd met beperkingen die onderliggende psychische problemen kunnen verergeren. Wij vrezen dat meer mensen zelfmoord zullen plegen,’ schreven de organisaties in een gezamenlijk statement, ondertekend door onder andere Yazda en de Free Yezidi Foundation.
Ook in Sinjar is het zelfmoordcijfer gestegen. Een paar maanden geleden luidde Artsen zonder Grenzen de noodklok. ‘De Jezidigemeenschap in Sinjar lijdt aan een ernstige en slopende geestelijke gezondheidscrisis, waaronder een groot aantal zelfmoorden en zelfmoordpogingen,’ schreven ze in een rapport naar aanleiding van hun ervaringen in Sinuni, een Jezidi-stad . Tussen april en augustus 2019 werden 24 mensen naar het ziekenhuis in de stad Sinuni gebracht na een zelfmoordpoging, aldus Artsen zonder Grenzen. Zes van hen konden niet worden gered, waaronder een 13-jarig meisje dat zichzelf had opgehangen. Ook staken een paar vrouwen en meisjes zichzelf in brand.
In het noorden van Irak is zelfverbranding een veelgebruikte methode om zelfmoord te plegen. ‘Maar eigenlijk alleen onder vrouwen; mannen schieten zichzelf vaker neer, of hangen zichzelf op,’ zegt Yasmin, psycholoog voor de Free Yezidi Foundation. ‘Levend verbrand worden is een gruwelijke manier om dood te gaan, en misschien nog wel erger voor degenen die het overleven. Brandwonden doen ontzettend veel pijn, vaak jarenlang. Bovendien ben je voor de rest van je leven ernstig verminkt.’
Volgens artsen in Sinjar hebben tijdens de coronacrisis al een paar mensen geprobeerd zelfmoord te plegen, in twee gevallen ging het om zelfverbranding . ‘Vaak zijn het jonge vrouwen die kampen met trauma’s als gevolg van de genocide, vrouwen die als slaaf werden verkocht door IS, bijvoorbeeld,’ zegt Khalil Khalaf Daly, die als huisarts werkzaam is voor de hulporganisatie Yazda en in het ziekenhuis in Sinuni. ‘Maar in sommige gevallen spelen huiselijk geweld of eer-gerelateerde kwesties een rol. Als je continu thuis opgesloten zit vanwege het coronavirus, lopen de spanningen al snel op.’
Politieke spanningen
Om zelfmoord tegen te gaan, moet een heel pakket aan maatregelen worden genomen, legt Khalil uit. ‘Allereerst moeten de Koerdische en de Iraakse regering er voor zorgen dat ontheemden eindelijk terug kunnen keren naar Sinjar. Ze moeten de regio stabiliseren, de veiligheid verbeteren, en zorgen voor basisdiensten zoals water en elektriciteit. We hebben meer overheidsziekenhuizen, scholen en banen nodig, én meer kundige psychologen en psychiaters.’
Hoewel het al ruim vijf jaar geleden is dat IS de Jezidi’s aanviel, en Sinjar jaren geleden bevrijd werd, keren er weinig ontheemden terug. De dorpen zijn vernield – door IS en in de strijd – er zijn weinig scholen , voedsel en drinkwater zijn schaars. Momenteel zijn er slechts twee ziekenhuizen en één beademingsapparaat voor 160.000 mensen. Van structurele wederopbouw is voorlopig geen sprake.
Het is echter niet de enige reden waarom Jezidi’s terughoudend zijn om naar hun huizen terug te keren. Het thuisland van de Jezidi’s ligt namelijk in betwist gebied in de strategisch gelegen provincie Nineveh, met mogelijk aanzienlijke olie- en gasreserves. De Iraakse en Koerdische regering zijn al decennia lang verwikkeld in een strijd om de controle. Sinjar is nu een hutspot van milities en partijen – allemaal met hun eigen checkpoints en eigen regels – die tijdens de oorlog tegen IS samen optrokken, maar daarna tegenover elkaar kwamen te staan: het Iraakse leger, door Iran aangestuurde sjiitische milities, Jezidische vertakkingen van de volksmilities, de PKK en (tot voor kort) de Koerdische Democratische Partij (KDP). Die instabiliteit is één reden waarom de Jezidi’s niet kunnen terugkeren.
‘Deze partijen maken ook onderscheiden tussen mensen,’ legt Khalil uit. ‘De één krijgt een baan met een mooi salaris van de partij, terwijl de ander meer gekwalificeerd is voor een dergelijke functie, maar niet aan de bak komt. Zonder connecties ben je rechteloos.’
Dit artikel is gratis te lezen. Mensen die het de moeite waard vonden, kunnen mijn werk steunen via onderstaande knop. Zo kan ik dit soort artikelen blijven schrijven, en kunnen mensen die het zich echt niet kunnen veroorloven toch interessante artikelen blijven lezen.